Słownik pojęć dla ósmoklasisty na egzamin z języka polskiego

Alegoria – Ukryte znaczenie przedstawione poprzez postacie lub zdarzenia w literaturze.
Akapit – Fragment tekstu oddzielony odstępami, służący organizacji treści.
Antonim – Słowo o przeciwnym znaczeniu w stosunku do innego słowa.
Apostrofa – Bezpośredni zwrot do osoby, przedmiotu lub pojęcia, często używany w poezji.
Archaizm – Słowo lub zwrot nie używany w współczesnym języku, pozostawiony w historii języka.
Atrybut – Cecha charakterystyczna postaci, przedmiotu lub zjawiska, opisująca jego właściwości.
Akcent – Nacisk na określoną sylabę w słowie, wpływający na jego wymowę.
Analiza tekstu – Dokładne badanie tekstu w celu zrozumienia jego struktury, znaczenia i kontekstu.
Analogia – Podobieństwo między różnymi sytuacjami, postaciami lub ideami, używane do wyjaśnienia lub argumentacji.
Anekdota – Krótka, często zabawna historia, ilustrująca określoną ideę lub charakter.
Antyteza – Wyraźny kontrast między dwoma ideami, postaciami lub wydarzeniami, podkreślający ich różnice.
Autorski – Odnośnie do autora, jego stylu, intencji lub praw do dzieła.
Akrostych – Wiersz lub strofa, w której pierwsze litery każdej linii tworzą słowo lub frazę.
Aliteracja – Powtórzenie tych samych lub podobnych głosek na początku sąsiadujących słów, tworzące efekt dźwiękowy.
Amplifikacja – Rozbudowanie wypowiedzi poprzez dodanie dodatkowych informacji, cech lub opisów.
Aforyzm – Krótka, zwięzła wypowiedź wyrażająca ogólną prawdę lub obserwację.
Akcja – Sekwencja zdarzeń w utworze literackim, prowadząca rozwój fabuły.
Adaptacja – Przeróbka dzieła literackiego na inny format, np. film, sztukę teatralną.
Ambiwalencja – Występowanie sprzecznych uczuć, postaw lub emocji wobec postaci, zdarzeń lub idei.
Aurora – Poetycki termin oznaczający świt, używany do opisania początku lub odrodzenia.

Litera B

Ballada – Utwór poetycki lub pieśń narracyjna, często o tematyce heroicznej, romantycznej lub fantastycznej.
Bohater – Postać w utworze literackim, wokół której skupia się główna akcja; może być pozytywny, negatywny lub neutralny.
Barok – Epoka w literaturze i sztuce, charakteryzująca się bogatym ornamentem, dramatyzmem i kontrastem.
Biografia – Opis życia i działalności osoby, zazwyczaj pisany przez inną osobę.
Bajka – Krótki utwór literacki, często wierszowany, zawierający morał i postacie fantastyczne lub zwierzęce.
Blankiet – W poezji, wers bez rymu, używany dla osiągnięcia określonego efektu artystycznego.
Bibliografia – Wykaz książek i innych źródeł, użytych przy tworzeniu pracy pisemnej lub naukowej.
Budowa – Struktura utworu literackiego, w tym organizacja treści, podział na rozdziały, akapity itp.
Bajronizm – Postawa życiowa i literacka inspirowana twórczością Lorda Byrona, charakteryzująca się buntuem, melancholią i skłonnością do indywidualizmu.
Burleska – Utwór literacki o charakterze humorystycznym, często parodiujący poważne tematy lub gatunki literackie.
Bezpośredni charakterystyka – Opis postaci literackiej dokonany wprost przez narratora lub inną postać.
Bildungsroman – Powieść wychowawcza, przedstawiająca rozwój moralny lub psychiczny głównego bohatera.
Baśń – Opowieść fantastyczna, zawierająca elementy magii i nadprzyrodzone, z morałem lub bez.
Blokada twórcza – Stan, w którym pisarz nie jest w stanie pisać lub tworzyć, często z powodu braku inspiracji lub presji.
Bliźniak rymowy – Dwa kolejne wersy poetyckie rymujące się ze sobą, tworzące podstawową jednostkę rymową.
Bohater tragiczny – Postać, której upadek wynika z nieuniknionej wady charakteru lub tragicznego błędu.
Barwa – W literaturze, sposób użycia języka do wywołania określonych obrazów, nastrojów lub emocji.
Budulec fabularny – Elementy konstrukcyjne tworzące fabułę utworu, takie jak wydarzenia, konflikty i rozwiązania.
Byt literacki – Elementy składowe tekstu literackiego, takie jak postacie, miejsca, przedmioty, będące wynikiem wyobraźni autora.
Banalność – Brak oryginalności, świeżości lub głębi w dziele literackim, często prowadzący do przewidywalności treści.

Litera C

Cechy bohatera – Opisowe właściwości postaci literackiej, takie jak wygląd, osobowość, motywacje.
Cytat – Bezpośrednie przytoczenie słów z tekstu literackiego, używane jako dowód w analizie lub interpretacji.
Chronologia – Kolejność zdarzeń w czasie, w utworze literackim może być liniowa, retrospekcyjna lub mieszana.
Cenzura – Kontrola publikacji dzieł literackich pod kątem treści uznanych za nieodpowiednie lub niebezpieczne.
Charakterystyka postaci – Opis postaci literackiej, uwzględniający jej wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, zachowanie i rozwój.
Ciąg przyczynowo-skutkowy – Sekwencja zdarzeń w utworze, gdzie każde wydarzenie jest wynikiem poprzedniego i przyczyną następnego.
Climax – Punkt kulminacyjny w fabule, moment największego napięcia lub konfliktu.
Credo – Deklaracja zasad lub przekonań autora, często wyrażana w jego dziełach.
Cykl literacki – Seria utworów literackich połączonych wspólną tematyką, postaciami lub światem przedstawionym.
Cnota – Pozytywna cecha charakteru postaci, przeciwieństwo wady.
Cierpienie – Motyw literacki odnoszący się do doświadczeń bólu, straty lub rozterek bohatera.
Czas fabularny – Okres, w którym rozgrywa się akcja utworu, może być określony lub niejasny.
Czasoprzestrzeń – Środowisko, w którym rozgrywa się akcja literacka, łączące elementy czasu i miejsca.
Cechy epoki – Charakterystyczne elementy literackie, kulturowe lub historyczne dla określonego okresu.
Ciekawość – Motywacja postaci do działania lub element fabuły, który popycha narrację do przodu.
Cytat kluczowy – Fragment tekstu, który odgrywa centralną rolę w zrozumieniu całego utworu lub jego motywu.
Czysta rymowanka – Wiersz, w którym wszystkie linijki rymują się ze sobą, tworząc jednolitą strukturę rymową.
Czytelnik modelowy – Hipotetyczna osoba, dla której autor pisze, zakładając określony zestaw wiedzy i oczekiwań.
Cenzura wewnętrzna – Samoograniczanie się autora w wyrażaniu myśli lub treści, z obawy przed reakcją odbiorców lub władz.
Cechy stylu – Elementy charakterystyczne dla sposobu pisania autora, w tym słownictwo, składnia, ton i rytm.

Litera D

Dialog – Bezpośrednia wymiana wypowiedzi między postaciami w utworze literackim.
Dramat – Gatunek literacki przeznaczony do prezentacji scenicznej, składający się z dialogów między postaciami.
Dedykacja – Krótki tekst na początku dzieła literackiego, w którym autor wyraża podziękowania lub oddaje hołd określonej osobie lub grupie osób.
Dystopia – Gatunek literacki przedstawiający przyszłość w negatywnym świetle, często jako ostrzeżenie przed obecnymi trendami społecznymi.
Dekonstrukcja – Metoda krytycznoliteracka analizująca tekst w celu ujawnienia sprzeczności i niestabilności w jego strukturze.
Dygresja – Odstępstwo od głównego tematu narracji, mające na celu rozwinięcie pobocznej myśli lub wprowadzenie dodatkowych informacji.
Dynamika akcji – Tempo i intensywność rozwoju wydarzeń w utworze literackim.
Dyskurs – Sposób wyrażania myśli i komunikacji w tekście, charakterystyczny dla określonego autora, epoki lub kultury.
Dokument literacki – Tekst mający charakter świadectwa historycznego, społecznego lub kulturowego, często wykorzystywany jako materiał źródłowy w literaturze.
Deklamacja – Sztuka wyrazistego i emocjonalnego recytowania wierszy lub fragmentów prozy.
Denouement – Rozwiązanie akcji, moment w narracji, w którym konflikty są rozstrzygnięte i fabuła dobiega końca.
Dialog wewnętrzny – Monolog prowadzony przez postać, odzwierciedlający jej myśli, uczucia lub dylematy.
Dystans narracyjny – Stopień emocjonalnego lub intelektualnego oddalenia narratora od przedstawionych wydarzeń lub postaci.
Didaskalia – Uwagi reżyserskie w dramacie, określające ruchy postaci, intonację czy scenografię.
Dublet – Powtórzenie słowa, frazy lub motywu w tekście, mające na celu wzmocnienie efektu stylistycznego lub znaczeniowego.
Dialekt – Wariant języka używany w określonym regionie geograficznym, często obecny w dialogach, aby dodać autentyczności postaciom.
Deus ex machina – Nagłe i niewiarygodne rozwiązanie konfliktu w fabule, często wydające się być wymuszone lub nienaturalne.
Dysonans – Brak harmonii w tekście, który może wynikać z kontrastu między oczekiwaniami a rzeczywistością lub z konfliktu wewnętrznego postaci.
Dramaturg – Autor dramatów, osoba pisząca utwory sceniczne.
Dekadentyzm – Prąd literacki i artystyczny akcentujący motywy upadku, pesymizmu i estetyzmu, popularny w Europie pod koniec XIX wieku.

Litera E

Epika – Gatunek literacki obejmujący utwory narracyjne, takie jak powieści, nowele, opowiadania, charakteryzujące się obecnością fabuły i narratora.
Epitet – Słowo lub wyrażenie opisowe używane do charakteryzacji osób, przedmiotów, zjawisk, podkreślające ich cechy charakterystyczne.
Elegia – Utwór poetycki o tonie refleksyjnym, melancholijnym, często dotyczący tematów smutku, żalu, straty.
Ekranizacja – Adaptacja utworu literackiego na film lub serial telewizyjny.
Eufemizm – Wyraz lub zwrot używany w celu złagodzenia wyrażeń mogących być postrzegane jako niegrzeczne, obraźliwe lub tabu.
Epilog – Zakończenie utworu literackiego podsumowujące wydarzenia lub losy postaci po głównej akcji.
Ekspozycja – Część utworu literackiego, która wprowadza czytelnika w świat przedstawiony, przedstawiając postacie, czas i miejsce akcji.
Epos – Długi utwór poetycki opowiadający o heroicznych czynach i przygodach postaci historycznych lub mitycznych.
Emfatyczny – Wyraz lub wyrażenie używane w celu wzmocnienia ekspresji, podkreślenia emocji lub znaczenia.
Ewokacja – Przywołanie, wywołanie obrazów, wspomnień, emocji za pomocą słów.
Epizod – Krótka scena lub fragment w utworze literackim, często poboczny w stosunku do głównej fabuły, ale ważny dla całości opowieści.
Ekphrasis – Szczegółowy opis dzieła sztuki w tekście literackim, mający na celu wywołanie obrazu w wyobraźni czytelnika.
Etiuda – Krótki utwór literacki lub muzyczny, mający charakter ćwiczenia skupiającego się na konkretnym elemencie techniki czy stylu.
Elipsa – Pominięcie jednego lub kilku słów w zdaniu, które można łatwo uzupełnić na podstawie kontekstu.
Ekspresjonizm – Kierunek w literaturze i sztuce, akcentujący wyrazistość emocji i subiektywną perspektywę, często poprzez zniekształcenie rzeczywistości.
Egzemplifikacja – Ilustracja tezy, idei, przez przykłady, anegdoty, które mają na celu jej uzasadnienie lub wyjaśnienie.
Enigmatyczny – Tajemniczy, zagadkowy, trudny do zrozumienia lub interpretacji.
Egzegeza – Szczegółowa analiza i interpretacja tekstu, często stosowana w odniesieniu do tekstów religijnych lub filozoficznych.
Empiryzm – Postawa polegająca na zaufaniu do doświadczenia jako źródła wiedzy, w literaturze może oznaczać skupienie na realistycznym przedstawieniu świata.
Erotyzm – Motyw lub tematyka dotycząca miłości, pożądania, seksualności, często przedstawiana w sposób subtelny lub bezpośredni w literaturze.

Litera F

Fabuła – Konstrukcja narracyjna utworu literackiego, składająca się z sekwencji zdarzeń i działań postaci.
Fikcja – Twórczość literacka opierająca się na wyobraźni, nie na faktach, tworząca świat przedstawiony nieistniejący w rzeczywistości.
Figura stylistyczna – Środek artystyczny używany w tekście do osiągnięcia określonego efektu, np. metafora, porównanie, ironia.
Forma – Struktura zewnętrzna utworu literackiego, w tym jego gatunek, budowa wersyfikacyjna, układ graficzny.
Fraszka – Krótki utwór poetycki, zazwyczaj o charakterze humorystycznym lub satyrycznym.
Finał – Zakończenie utworu literackiego, rozwiązanie akcji i konfliktów, wyjaśnienie losów postaci.
Futuryzm – Awangardowy kierunek w literaturze i sztuce, podkreślający wiarę w technologię, prędkość, młodość i zmianę.
Folklor – Zbiór tradycji, legend, pieśni, przysłów, charakterystyczny dla danej kultury lub społeczności.
Farsa – Gatunek dramatyczny lub sceniczny, charakteryzujący się groteskowym humorem i sytuacjami.
Flaszka – Postać literacka typowa, schematyczna, często występująca w literaturze ludowej lub satyrycznej.
Feminizm literacki – Kierunek w krytyce literackiej i teorii literatury, analizujący dzieła pod kątem reprezentacji płci, roli kobiet i problematyki gender.
Fatum – Przekonanie o nieuchronności przeznaczenia, motyw literacki podkreślający determinizm w życiu postaci.
Fikcyjny narrator – Postać opowiadająca historię w utworze literackim, nieistniejąca w rzeczywistości, stworzona przez autora.
Filozofia – Zestaw przekonań, idei, refleksji na temat istoty rzeczywistości, życia, moralności, często obecny w literaturze.
Folklorystyka – Dziedzina nauki zajmująca się badaniem folkloru, tradycji ustnych, kultury ludowej.
Frekwencja narracyjna – Częstotliwość, z jaką narrator pojawia się w tekście, oddziałując na sposób przedstawienia historii.
Funkcja poetycka – Jedna z funkcji języka, według Romana Jakobsona, skoncentrowana na formie wypowiedzi, jej estetyce i konstrukcji artystycznej.
Frame story (ramówka) – Technika narracyjna polegająca na umieszczeniu jednej historii w ramach innej, często służąca jako kontekst lub wprowadzenie do głównej narracji.
Fuzja – Połączenie różnych elementów, gatunków, stylów w jednym utworze literackim, tworzące nową jakość.
Figura retoryczna – Element stylistyczny używany w mowie lub piśmie w celu przekonania, poruszenia lub zainteresowania odbiorcy, np. antyteza, pytanie retoryczne.

Litera G

Gatunek literacki – Kategoria klasyfikująca utwory literackie według wspólnych cech formalnych, tematycznych i stylistycznych, np. powieść, dramat, poezja.
Główny bohater – Centralna postać w utworze literackim, wokół której skupia się główna akcja i rozwój fabuły.
Geneza – Pochodzenie, źródło utworu literackiego, okoliczności powstania dzieła.
Glosa – Krótki komentarz lub wyjaśnienie do tekstu, często dotyczące trudnych lub niejasnych fragmentów.
Groteska – Styl artystyczny łączący elementy komizmu i tragizmu, często w celu uzyskania efektu absurdalnego lub karykaturalnego przedstawienia rzeczywistości.
Głos narratora – Perspektywa, z której przedstawiona jest historia; może być pierwszoosobowa, trzecioosobowa, wszechwiedząca itp.
Gawęda – Utwór lub fragment utworu literackiego o charakterze opowieści ustnej, często z elementami humorystycznymi i ludowymi.
Grafomania – Patologiczne pragnienie pisania, często bez odpowiednich umiejętności literackich lub coś wartościowego do przekazania.
Galimatias – Tekst lub wypowiedź niezrozumiała, chaotyczna, pozbawiona logicznego sensu.
Gatunek mieszaniny – Utwór literacki łączący elementy różnych gatunków, np. powieść poetycka, dramat poetycki.
Gnom – Krótka, sentencjonalna wypowiedź zawierająca życiową mądrość lub moralne pouczenie.
Gestykulacja – Ruchy ciała lub mimika postaci, opisane w tekście literackim, służące jako środki wyrazu emocji lub intencji.
Glosariusz – Słownik terminów specjalistycznych lub trudnych słów zawartych w tekście, objaśniający ich znaczenie.
Genologia – Dziedzina wiedzy zajmująca się badaniem i klasyfikacją gatunków literackich.
Grafika – Element wizualny w książce, np. ilustracja, diagram, który uzupełnia tekst i wzbogaca odbiór dzieła.
Grupa literacka – Zbiorcze określenie na autorów tworzących w podobnym stylu lub zgodnie z tymi samymi założeniami teoretycznymi, często działających wspólnie.
Gatunek narracyjny – Typ utworu literackiego, w którym dominuje narracja, opowiadanie historii, np. nowela, opowiadanie.
Głębia psychologiczna – Stopień, w jakim tekst literacki przedstawia złożoność emocjonalną, myśli, motywacje postaci.
Glosowanie – Technika literacka polegająca na wprowadzeniu dialogu lub wewnętrznych monologów postaci bez bezpośredniego oznaczenia zmiany mówcy.
Gwarancja – W literaturze, autentyczność lub wiarygodność narracji, często wzmacniana przez zapewnienia narratora o prawdziwości przedstawionych wydarzeń.

Litera H

Hiperbola – Przesadnia, figura retoryczna polegająca na wyolbrzymieniu, aby podkreślić siłę wyrazu lub emocje.
Haiku – Japońska forma poetycka składająca się z trzech wersów o łącznej liczbie siedemnastu sylab (5-7-5).
Heroizm – Postawa bohaterska, odwaga i męstwo, często eksponowane w literaturze epickiej i dramatycznej.
Homofon – Słowo brzmiące tak samo jak inne, ale różniące się znaczeniem i często pisownią, wykorzystywane do gier słownych.
Hymn – Uroczysty utwór poetycki o charakterze pochwalnym, często adresowany do bohaterów narodowych, bogów czy idei.
Harmonia – Zgodność i równowaga elementów utworu literackiego, które tworzą spójną całość artystyczną.
Humoreska – Krótki utwór literacki, zazwyczaj prozą, o lekkim, humorystycznym charakterze.
Hagiografia – Gatunek literacki przedstawiający życie i czyny świętych lub osób uznanych za święte, często w sposób idealizujący.
Historia alternatywna – Gatunek literacki, w którym autorzy spekulują na temat, jak mogłaby potoczyć się historia, gdyby pewne wydarzenia z przeszłości zakończyły się inaczej.
Heteronim – Postać fikcyjna stworzona przez autora, pod którą publikuje niektóre dzieła, posiadająca własną biografię i styl.
Hipostaza – Uosobienie abstrakcyjnego pojęcia, przekształcenie idei w postać literacką.
Horror – Gatunek literacki mający na celu wzbudzenie strachu, niepokoju, często poprzez użycie motywów nadprzyrodzonych lub makabrycznych.
Hiatus – Przerwa w ciągłości tekstu literackiego lub wiersza, często celowa, tworząca efekt stylistyczny.
Hybryda literacka – Utwór łączący elementy różnych gatunków literackich, tworzący nową, mieszaną formę.
Hedonizm – Motyw literacki przedstawiający dążenie do przyjemności jako głównego celu życia, często w kontekście krytyki społecznej.
Hermetyzm – Styl literacki charakteryzujący się skomplikowaną symboliką i trudnością w interpretacji, celowo ograniczający dostępność znaczeń.
Heroiczny – Przymiotnik określający coś odważnego, wzniosłego, często używany do opisu postaw postaci lub stylu utworu.
Hiperrealizm – Kierunek w literaturze, dążący do jak najwierniejszego odwzorowania rzeczywistości, często poprzez szczegółowy opis.
Homilia – Utwór lub przemówienie o charakterze pouczającym, często o podłożu religijnym, moralnym.
Heptameron – Zbiór opowiadań lub nowel, tradycyjnie zawierający siedem opowieści, nawiązujący do struktury i stylu „Dekameronu” Boccaccia.

Litera I

Intryga – Złożona sieć zdarzeń, konfliktów i relacji między postaciami, stanowiąca oś fabuły utworu literackiego.
Ironia – Figura stylistyczna polegająca na wyrażeniu czegoś w sposób sugerujący przeciwieństwo tego, co jest dosłownie powiedziane.
Interpretacja – Proces analizy i wyjaśniania znaczeń tekstu literackiego, jego motywów, symboli i przesłania.
Intertekstualność – Odwołania w tekście literackim do innych dzieł literackich, kulturowych, historycznych lub społecznych.
Impresjonizm – Styl literacki skupiający się na subiektywnym przedstawieniu rzeczywistości, nacisk na wrażenia sensoryczne i emocjonalne.
Inwokacja – Uroczyste wezwanie, często do bóstwa lub muzy, na początku epopei czy innych utworów literackich.
Izomorfizm – Zjawisko występujące w literaturze, gdy struktura formalna utworu odpowiada jego treści lub tematyce.
Idylla – Utwór literacki przedstawiający sielankowy, idealizowany obraz życia, pełen spokoju i harmonii z naturą.
Ironia sytuacyjna – Przypadek, gdy rzeczywiste wydarzenia mają odwrotny skutek od oczekiwanego, często prowadząc do niespodziewanego czy komicznego efektu.
Inskrypcja – Krótki tekst napisany, wygrawerowany lub wydrukowany w książce, często jako dedykacja lub komentarz.
Ilustracja – Graficzne przedstawienie sceny, postaci lub elementu z tekstu literackiego, mające na celu wzbogacenie wizualne dzieła.
Ikona – Obraz lub postać mająca symboliczne znaczenie w kulturze, często odnoszący się do głębokich archetypów lub uniwersalnych motywów.
In medias res – Technika narracyjna polegająca na rozpoczęciu opowieści od środka akcji, pomijając tradycyjne wprowadzenie.
Imaginacja – Proces tworzenia obrazów, scen, idei w umyśle, kluczowy dla twórczości literackiej i odbioru literatury.
Ironiczny narrator – Narrator, którego ton lub sposób przedstawienia historii sugeruje dystans, krytycyzm lub sprzeczność względem przedstawianych wydarzeń.
Intermedialność – W literaturze, wykorzystanie lub odwołanie się do innych form artystycznych, np. muzyki, malarstwa, filmu, w celu wzbogacenia tekstu.
Intymizm – Prąd w literaturze skupiający się na subiektywnych doświadczeniach, emocjach, przeżyciach wewnętrznych postaci.
Intelektualizm – Podejście w literaturze, które kładzie nacisk na idee, teorie, abstrakcyjne rozważania, często kosztem emocji lub akcji.
Inferencja – Proces wnioskowania o nieujawnionych bezpośrednio w tekście faktach na podstawie dostępnych informacji i kontekstu.
Indywidualizm – Motyw literacki podkreślający unikalność, niezależność i wartość indywidualnej świadomości lub doświadczenia postaci.

Litera J

amb – Stopa metryczna składająca się z jednej sylaby nieakcentowanej i jednej akcentowanej (u-).
Język literacki – Forma języka stosowana w dziełach literackich, charakteryzująca się bogactwem stylistycznym, estetyką i precyzją.
Juxtapozycja – Technika literacka polegająca na umieszczaniu obok siebie dwóch elementów (np. postaci, motywów, obrazów), aby podkreślić ich kontrast lub podobieństwo.
Janr (gatunek) – Francuskie słowo oznaczające gatunek literacki, filmowy, muzyczny itp.
Język poetycki – Specyficzna forma języka używana w poezji, charakteryzująca się rytmicznością, obrazowością, metaforyką.
Jedność akcji, czasu, miejsca – Zasada klasycznego dramatu, według której akcja powinna koncentrować się na jednym głównym wątku, rozgrywać się w ciągu jednego dnia i w jednym miejscu.
Jednoaktówka – Sztuka teatralna składająca się z jednego aktu, często o charakterze kameralnym.
Jawność – W literaturze, sposób przedstawienia treści, w którym autor jasno i bezpośrednio komunikuje myśli i intencje.
Jowialność – Ton lub nastrój utworu literackiego, charakteryzujący się radosną, optymistyczną postawą.
Język archaiczny – Stary, nieaktualny sposób wyrażania się, często używany w literaturze dla nadania utworowi historycznego kolorytu.
Jego ekscelencja – Zwrot grzecznościowy używany wobec wysokich rangą osób, może pojawiać się w literaturze w kontekście satyrycznym lub historycznym.
Justifikacja – W typografii, wyrównanie tekstu do lewej i prawej strony marginesu; w literaturze może oznaczać uzasadnienie postępków postaci.
Jednoznaczność – W literaturze, cecha tekstu, która nie pozostawia wątpliwości co do interpretacji.
Jubileusz – W literaturze, może odnosić się do rocznicy ważnego wydarzenia literackiego, np. wydania dzieła, urodzin autora.
Język kolokwialny – Potoczny sposób wyrażania się, używany w literaturze dla nadania dialogom naturalności.
Jeśliad – Fikcyjny termin, mogący oznaczać utwór literacki oparty na założeniu „co by było, gdyby”, eksplorujący alternatywne scenariusze.
Jot – Najmniejsza litera alfabetu greckiego (ι), używana w literaturze jako metafora czegoś bardzo małego lub nieistotnego.
Jedność miejsca – Konwencja teatralna zakładająca, że cała akcja dramatu powinna rozgrywać się w jednym miejscu.
Jaskrawość – W literaturze, intensywność i wyrazistość obrazów, języka, stylu, często używana do wzmocnienia efektu wizualnego lub emocjonalnego.
Jurysprudencja – W literaturze, odniesienia do prawa, zasad sprawiedliwości, często w kontekście konfliktów moralnych lub społecznych.

Litera K

Katastrofa – Dramatyczny zwrot akcji lub koniec utworu literackiego, często tragiczny lub nieszczęśliwy.
Klimaks – Punkt kulminacyjny utworu, moment największego napięcia lub konfliktu.
Konflikt – Zderzenie przeciwstawnych sił, interesów lub postaci, stanowiące oś fabuły w literaturze.
Komedia – Gatunek dramatyczny lub narracyjny, którego głównym celem jest rozbawienie widza lub czytelnika.
Konwencja – Ustalony zestaw zasad i motywów charakterystycznych dla danego gatunku literackiego.
Krytyka literacka – Działalność polegająca na analizie, interpretacji i ocenie dzieł literackich.
Kanon – Zbiór utworów literackich uznanych za wybitne i istotne dla kultury lub literatury.
Kontekst – Otoczenie kulturowe, historyczne, społeczne czy biograficzne, w którym powstał lub jest interpretowany utwór literacki.
Katarsis – Oczyszczenie emocjonalne, efekt, do którego dąży tragedia antyczna, polegający na wzbudzeniu litości i strachu.
Kolaż – Technika literacka polegająca na łączeniu różnorodnych tekstów, obrazów, stylów w jedną całość.
Kuplet – Zwrotka w poezji, zazwyczaj składająca się z dwóch wersów rymujących się.
Konotacja – Skojarzenia i emocje wywoływane przez słowo lub frazę, poza ich dosłownym znaczeniem.
Kabaret – Forma literacka lub teatralna, łącząca satyrę, humor i krytykę społeczną, często w formie krótkich skeczy lub piosenek.
Karykatura – Przekoloryzowany, zniekształcony opis postaci lub sytuacji, mający na celu wywołanie śmiechu lub krytykę.
Kredo – Zestaw przekonań lub dewiza życiowa postaci, autora, która przejawia się w utworze literackim.
Kronika – Utwór literacki lub historyczny rejestrujący wydarzenia w porządku chronologicznym.
Kwestia – Wypowiedź postaci w dramacie; dialog lub monolog.
Kulminacja – Moment w narracji, w którym napięcie osiąga swój szczyt, często poprzedzający rozwiązanie akcji.
Kodeks – W literaturze, zbiór zasad postępowania postaci, moralnych lub społecznych, którymi się kierują.
Konkluzja – Ostateczny wniosek lub rozwiązanie przedstawione w utworze literackim, często podsumowujące przesłanie lub moral.

Litera L

Liryka – Gatunek literacki, w którym dominuje wyrażanie uczuć, myśli i refleksji osobistych autora, często w formie wiersza.
Legenda – Utwór literacki opowiadający o fantastycznych, cudownych wydarzeniach, często o podłożu religijnym lub historycznym, zazwyczaj z morałem.
Lejtmotyw – Powtarzający się motyw, temat lub symbol w utworze literackim, nadający mu spójność i podkreślający główne idee.
Literatura piękna – Dzieła pisane z myślą o wartościach estetycznych, emocjonalnych i intelektualnych, w przeciwieństwie do literatury użytkowej.
Lektura – Czytanie i interpretacja tekstu literackiego, często z analizą jego formy, treści i kontekstu.
Libretto – Tekst opery, operetki, musicalu, będący podstawą do kompozycji muzycznej.
Lakoniczny – Styl wypowiedzi lub pisania, który jest zwięzły, oszczędny w słowach, często do skrajności.
Lament – Utwór literacki lub fragment wyrażający smutek, żal, tęsknotę, często o charakterze elegijnym.
Logika fabuły – Spójność i wiarygodność rozwoju wydarzeń w narracji, ważna dla realizmu i przekonującego przedstawienia historii.
Lokalizacja – Określenie miejsca akcji w utworze literackim, wpływające na atmosferę i kontekst narracji.
Litotes – Figura retoryczna polegająca na wyrażeniu myśli poprzez zaprzeczenie jej przeciwieństwa, często służąca umniejszeniu.
Liryka bezpośrednia – Forma liryczna, w której poeta wyraża uczucia i myśli wprost, bez pośredników, często używając pierwszej osoby.
Liryka pośrednia – Forma liryczna, w której uczucia i myśli są wyrażane za pomocą opisów, metafor, symboli, nie bezpośrednio przez autora.
Linearność – Prosta, sekwencyjna struktura narracyjna, w której wydarzenia przedstawione są w kolejności chronologicznej.
Leksykon – Słownik terminów specjalistycznych z danej dziedziny, np. literaturoznawstwa, zawierający definicje i wyjaśnienia.
Literatura faktu – Gatunek literacki opierający się na rzeczywistych wydarzeniach, postaciach, dokumentach, w odróżnieniu od fikcji.
List – Gatunek literacki, forma epistolarnej narracji, w której autor komunikuje się z adresatem, często wykorzystywany w literaturze jako środek wyrazu.
Lustrzane odbicie – Motyw literacki lub technika narracyjna, w której elementy fabuły, postacie lub motywy odzwierciedlają się wzajemnie, podkreślając symetrię lub kontrast.
Liryka objawienia – Forma liryczna, w której poeta stara się uchwycić i przekazać momenty nagłego zrozumienia, oświecenia, często o charakterze mistycznym.
Liczba mnoga – Forma gramatyczna wykorzystywana w literaturze do nadania uniwersalności wyrażeniom, opisom postaci lub zdarzeń, lub do tworzenia efektu ogólności.

Litera M

Metafora – Figura stylistyczna polegająca na przeniesieniu znaczenia na podstawie podobieństwa, używana do tworzenia obrazów i porównań.
Motyw – Powtarzający się element tematyczny w utworze literackim, symbolizujący uniwersalne idee, uczucia lub problemy.
Monolog – Długa wypowiedź jednej postaci, często wyrażająca jej myśli, uczucia lub decyzje.
Mity – Tradycyjne opowieści o bogach, bohaterach, stworzeniu świata, odgrywające ważną rolę w literaturze jako źródło motywów i tematów.
Modernizm – Prąd w literaturze i sztuce z przełomu XIX i XX wieku, dążący do odnowy form artystycznych, eksperymentowania i wyrażania nowoczesnej świadomości.
Metafizyka – Motywy i tematy związane z pytaniem o istotę rzeczywistości, życia i śmierci, często eksplorowane w literaturze.
Moralitet – Gatunek dramatyczny średniowiecza, mający na celu przekazanie moralnych nauk poprzez alegoryczne przedstawienie walki dobra ze złem.
Melodramat – Gatunek literacki lub filmowy, charakteryzujący się silnym naciskiem na emocje, często z przesadnymi sytuacjami i charakterami.
Mimesis – Pojęcie filozoficzne oznaczające naśladowanie rzeczywistości w sztuce i literaturze, kluczowe dla teorii estetycznych.
Manuskrypt – Rękopis dzieła literackiego, dokument zapisany ręcznie przed erą druku.
Motywacja – W literaturze, przyczyny działania postaci lub przesłanki wydarzeń, kluczowe dla zrozumienia fabuły i postaci.
Motto – Cytat lub sentencja umieszczona na początku utworu literackiego, mająca na celu wprowadzenie do jego tematu lub nastroju.
Modernistyczny – Przymiotnik odnoszący się do cech charakterystycznych dla modernizmu, takich jak eksperymentalizm, fragmentaryczność, złożoność formy.
Mistycyzm – Element literacki odnoszący się do doświadczeń duchowych, poszukiwania zjednoczenia z boskością lub głębokiego wglądu duchowego.
Mitologia – Zbiór mitów danej kultury, często wykorzystywany w literaturze jako bogate źródło symboli, motywów i inspiracji.
Metaforyka – Użycie metafor w tekście literackim, sposób wyrażania myśli i emocji poprzez obrazy i symbole.
Mnogość perspektyw – Technika narracyjna polegająca na przedstawieniu historii z różnych punktów widzenia, co pozwala na wielowymiarowe zrozumienie wydarzeń i postaci.
Makiawelizm – W literaturze, przedstawienie postaci lub idei opartych na filozofii Makiawela, akcentujących cynizm w polityce i moralności.
Monodrama – Utwór dramatyczny przeznaczony do wykonania przez jednego aktora, często o charakterze introspektywnym.
Metaopowieść – Narracja o narracji; utwór literacki, który refleksyjnie odnosi się do własnego procesu tworzenia, struktury lub konwencji literackich.

Litera N

Narracja – Sposób opowiadania historii w utworze literackim, w tym wybór perspektywy narracyjnej (pierwszoosobowej, trzecioosobowej itp.).
Neologizm – Nowo utworzone słowo lub wyrażenie, wprowadzone do języka przez autora, często w celu wyrażenia nowych idei lub rzeczywistości.
Nić fabularna – Poszczególny wątek w skomplikowanej fabule, śledzący losy konkretnej postaci lub grupy postaci.
Naturalizm – Kierunek w literaturze, dążący do wiernego i szczegółowego przedstawienia rzeczywistości, często skupiający się na ciemniejszych aspektach życia.
Nostalgia – Motyw literacki wyrażający tęsknotę za przeszłością, utraconym domem, młodością lub idealizowanym okresem.
Narrator wszechwiedzący – Narrator, który zna myśli, uczucia i tajemnice wszystkich postaci, a także zdarzenia przeszłe, teraźniejsze i przyszłe.
Non-fiction – Gatunek literacki obejmujący utwory oparte na faktach i rzeczywistości, w przeciwieństwie do fikcji.
Nowelistyka – Twórczość literacka składająca się z nowel, krótkich form narracyjnych o zwartym fabularnym zarysie.
Nurt literacki – Kierunek w literaturze, łączący dzieła o podobnych cechach stylistycznych, tematycznych, ideowych.
Nadinterpretacja – Zbyt daleko idąca interpretacja tekstu literackiego, przypisywanie mu znaczeń niezamierzonych przez autora.
Niemowa – Postać w literaturze, która nie mówi lub nie może mówić, często wykorzystywana do celów symbolicznych lub dramatycznych.
Nom de plume (pseudonim literacki) – Fikcyjne imię, pod którym autor publikuje swoje dzieła, by zachować anonimowość lub stworzyć osobną tożsamość pisarską.
Neoklasycyzm – Ruch literacki i artystyczny, dążący do odrodzenia ideałów i form klasycznych, często z naciskiem na harmonię, równowagę i prostotę.
Narrator nieuczciwy – Narrator, którego relacja jest celowo wprowadzająca w błąd, niepełna lub fałszywa, co wpływa na interpretację historii.
Nastrojowość – Atmosfera czy ton utworu literackiego, wpływający na emocjonalne odbioru tekstu przez czytelnika.
Nowela – Krótka forma prozatorska o jednolitej fabule, skoncentrowana na jednym wydarzeniu lub konflikcie, charakteryzująca się zwięzłością i ekonomią środków.
Nadrealizm – Ruch literacki i artystyczny, akcentujący rolę podświadomości, marzeń sennych, przypadkowości w tworzeniu sztuki, dążący do przedstawienia rzeczywistości ponadrealnej.
Nonsens – Element literacki opierający się na absurdzie, braku logicznej spójności, często wykorzystywany w celach humorystycznych lub satyrycznych.
Normy poetyckie – Zasady rządzące tworzeniem literatury w danym okresie, obejmujące formę, styl, tematykę.
Narracja wieloosobowa – Technika narracyjna, w której historia jest opowiadana z perspektywy wielu postaci, co pozwala na wielowymiarowe przedstawienie fabuły.

Litera O

Onomatopeja – Słowo naśladujące naturalne dźwięki, używane do zwiększenia ekspresji i realizmu opisu.
Oksymoron – Figura stylistyczna łącząca wyrazy o przeciwstawnych znaczeniach, podkreślająca złożoność lub sprzeczność pojęć.
Oda – Uroczysty utwór poetycki o wysokim stylu, często poświęcony bohaterom, bogom lub wydarzeniom o znaczeniu historycznym.
Oratorium – Dzieło muzyczno-literackie, zwykle o tematyce religijnej, zawierające elementy narracyjne, chóralne i solowe.
Omnibus – Zbiór różnorodnych tekstów literackich lub filmów, połączonych wspólnym tematem lub autorem.
Obrazowanie – Użycie języka w celu stworzenia wizualnych obrazów w umyśle czytelnika, kluczowe dla poezji i prozy opisowej.
Opozycja – Kontrast, przeciwstawienie postaci, motywów, idei w literaturze, służące podkreśleniu różnic lub napięć.
Omnipotencja narratora – Wszechwiedza narratora, zdolność do znań myśli i uczuć wszystkich postaci oraz do przekraczania barier czasu i przestrzeni.
Orientacja fabularna – Proces wprowadzania czytelnika w świat przedstawiony utworu, ustanawianie kontekstu narracji.
Optymizm – Motyw literacki lub ton utworu, wyrażający pozytywne nastawienie do życia i wiary w dobro.
Opis – Fragment tekstu literackiego przedstawiający wygląd postaci, miejsca, przedmiotu lub atmosferę, służący budowaniu świata przedstawionego.
Odnowa literacka – Proces odświeżenia tradycji literackich, wprowadzanie nowych form, stylów, tematów.
Odbiorca – Czytelnik lub widz dzieła literackiego, dla którego autor kieruje swoją twórczość.
Odmiana gatunku – Różnorodność formy w obrębie danego gatunku literackiego, np. tragedia, komedia w dramacie.
Ożywienie (personifikacja) – Przypisywanie cech ludzkich postaciom nieożywionym, zwierzętom, zjawiskom przyrody.
Ostrożność narracyjna – Technika pisarska polegająca na umiejętnym dozowaniu informacji, budowaniu napięcia i zaskoczenia.
Objawienie – Motyw literacki odnoszący się do momentu nagłego zrozumienia, wglądu w prawdę, często o charakterze mistycznym lub religijnym.
Odejście od realizmu – Trend w literaturze polegający na porzuceniu wiernego odwzorowania rzeczywistości na rzecz eksploracji wewnętrznych światów, fantazji, surrealizmu.
Orientacja przestrzenna – Opis w literaturze umiejscowienia akcji, relacji przestrzennych między elementami świata przedstawionego.
Odbiór krytyczny – Proces analizy, interpretacji i oceny dzieła literackiego przez krytyków i badaczy literatury, mający wpływ na jego miejsce w kanonie.

Litera P

Protagonista – Główna postać w utworze literackim, często bohater pozytywny, wokół którego skupia się akcja.
Poetyka – Dziedzina wiedzy zajmująca się badaniem struktur i funkcji dzieła literackiego, teorią literatury.
Parabola – Krótka opowieść alegoryczna zawierająca ukryte przesłanie moralne lub filozoficzne.
Poezja – Forma literacka wyrażająca emocje, myśli, refleksje w skoncentrowanej, często rytmicznej i rymowanej formie.
Pastiche – Utwór literacki naśladujący styl innego autora, dzieła lub okresu, często z szacunkiem lub dla celów humorystycznych.
Parodia – Utwór literacki świadomie naśladujący inny utwór, gatunek lub styl w celu krytyki lub humoru.
Postmodernizm – Kierunek w literaturze charakteryzujący się sceptycyzmem wobec ogólnych teorii i ideologii, eksperymentowaniem z formą i mieszaniem gatunków.
Personifikacja – Przypisywanie cech ludzkich przedmiotom nieożywionym, zwierzętom lub pojęciom abstrakcyjnym.
Perspektywa – Punkt widzenia, z którego przedstawiona jest narracja w utworze literackim.
Plagiat – Nielegalne wykorzystanie dzieła innego autora jako własnego, bez uznania źródła.
Polifonia – W literaturze, wielogłosowość; obecność wielu różnych, niezależnych perspektyw i głosów narracyjnych w jednym dziele.
Proza – Forma literacka oparta na naturalnym porządku wypowiedzi, w przeciwieństwie do poezji; obejmuje powieści, nowele, opowiadania.
Puenta – Zaskakujący zwrot akcji lub finał w utworze literackim, często o charakterze humorystycznym lub ironiczny.
Przewodni motyw – Główny motyw przewijający się przez cały utwór, nadający mu spójność i głębię.
Przypowieść – Opowieść dydaktyczna ilustrująca moralne lub duchowe prawdy, podobna do paraboli, ale często bardziej rozbudowana.
Perypetie – Nagłe zmiany w sytuacji bohatera, kluczowe momenty prowadzące do zmiany kierunku akcji.
Postać dynamiczna – Postać, która przechodzi znaczącą zmianę wewnętrzną w trakcie rozwoju fabuły.
Prowokacja literacka – Dzieło lub element dzieła mające na celu wywołanie silnych reakcji, dyskusji czy kontrowersji.
Próza poetycka – Forma literacka łącząca cechy prozy i poezji, charakteryzująca się rytmicznym językiem, bogactwem obrazów i emocjonalnym nasyceniem.
Przekład literacki – Proces i rezultat tłumaczenia dzieła literackiego z jednego języka na inny, zachowując jego wartości artystyczne, styl i rytm.

Litera R

Retoryka – Sztuka skutecznego wyrażania myśli i przekonywania, w literaturze odnosi się do wykorzystania środków stylistycznych i argumentacyjnych.
Rym – Powtarzanie tych samych lub podobnych dźwięków na końcu wersów, służące nadaniu wierszowi rytmu i harmonii.
Realizm – Kierunek w literaturze dążący do wiernego odwzorowania rzeczywistości, skupiający się na typowych postaciach i zdarzeniach.
Refren – Powtarzający się fragment w utworze poetyckim lub piosence, podkreślający główny motyw lub nastrój.
Rekwizyt – Przedmiot używany na scenie lub w tekście literackim, mający znaczenie symboliczne lub praktyczne dla akcji.
Romans – Gatunek literacki opowiadający o przygodach i miłości, często z elementami fantastycznymi lub historycznymi.
Rewizjonizm – W literaturze, proces reinterpretacji znanych dzieł lub historii z nowej perspektywy, często krytycznej lub innowacyjnej.
Rozprawka – Forma pisemna, w której autor przedstawia i argumentuje swoje poglądy na dany temat.
Replika – Wypowiedź postaci w dialogu, często w dramacie, służąca wymianie zdań między bohaterami.
Rapsod – Osoba recytująca lub śpiewająca długie utwory poetyckie, często epopeje, w starożytności i średniowieczu.
Rozdział – Podział tekstu w dłuższych formach literackich (np. powieści) na mniejsze sekcje, ułatwiający czytanie i organizację narracji.
Reportaż – Gatunek literacki bliski literaturze faktu, przedstawiający rzeczywiste wydarzenia i historie, często z perspektywy świadka lub uczestnika.
Rytm – Regularna powtarzalność elementów w utworze literackim (np. w wierszu), wpływająca na jego muzyczność i tempo.
Retrospekcja – Technika narracyjna polegająca na powracaniu do wydarzeń z przeszłości, służąca głębszemu zrozumieniu akcji lub postaci.
Rozważania – Fragmenty tekstu literackiego poświęcone głębokiej analizie, refleksji nad życiem, moralnością, istotą rzeczy.
Recepcja – Sposób, w jaki dzieło literackie jest odbierane przez czytelników, krytyków, badaczy; wpływa na interpretację i wartość dzieła.
Renesans – Okres w historii kultury europejskiej charakteryzujący się odrodzeniem zainteresowania antykiem, również prąd w literaturze odwołujący się do tych wartości.
Rozpoznanie – Moment w dramacie, gdy bohater zdaje sobie sprawę z istotnych faktów, które zmieniają bieg akcji.
Relacja – Opis zdarzeń lub stanu rzeczy, w literaturze sposób przedstawienia wydarzeń przez narratora lub postać.
Rozwinięcie – Część utworu literackiego, w której rozwijana jest akcja, przedstawiane są konflikty, a postacie są głębiej charakteryzowane.

Litera S

Styl – Charakterystyczny sposób wyrażania się w piśmie, obejmujący słownictwo, strukturę zdania, ton i techniki narracyjne.
Satyra – Gatunek literacki wykorzystujący humor, ironię, przerysowanie do krytykowania ludzi, społeczeństwa, obyczajów.
Sonet – Forma poetycka składająca się z 14 wersów, podzielona na dwie czterowersowe strofy (kwartety) i dwie trójwersowe (tercety).
Symbol – Element literacki, który reprezentuje coś więcej niż jego dosłowne znaczenie, często odnoszący się do głębszych idei lub tematów.
Surrealizm – Ruch literacki i artystyczny dążący do wyrażenia podświadomego, snów, za pomocą irracjonalnych obrazów i nietypowych połączeń.
Strofa – Grupa wersów w utworze poetyckim, wyodrębniona przez układ graficzny lub rytmiczny.
Sentymentalizm – Prąd literacki kładący nacisk na emocje, uczucia, wrażliwość, często z idealizowanym obrazem przyrody i miłości.
Scena – Podstawowa jednostka strukturalna dramatu, określająca część akcji rozgrywającą się w jednym czasie i miejscu.
Saga – Rodzaj epickiej opowieści, często o charakterze historycznym lub mitologicznym, skupiającej się na losach rodziny lub klanu.
Sarkazm – Forma ironii, ostrej i często obraźliwej, używanej do wyrażenia pogardy lub krytyki.
Stylizacja – Adaptacja stylu pisania naśladująca język, formę lub ton innego okresu, autora, gatunku.
Subiektywizm – Podejście w literaturze, które kładzie nacisk na indywidualne doświadczenie, wrażenia i emocje autora lub narratora.
Sylaba – Podstawowa jednostka rytmiczna w poezji, składnik wersu określający jego rytm i metrum.
Sylwetka postaci – Zarys charakteru, wyglądu, osobowości postaci literackiej, przedstawiony przez autora.
Stream of consciousness (strumień świadomości) – Technika narracyjna polegająca na przedstawieniu nieprzerwanego przepływu myśli, uczuć, wspomnień postaci.
Stereotyp – Uproszczony, schematyczny obraz postaci, sytuacji, często oparty na powszechnych przekonaniach i nieodzwierciedlający złożoności rzeczywistości.
Suspens – Napięcie w utworze literackim, stan oczekiwania na rozwiązanie sytuacji lub konfliktu.
Studium charakteru – Utwór literacki lub jego fragment skupiający się na głębokiej analizie psychologicznej postaci.
Simile (porównanie) – Figura stylistyczna polegająca na porównaniu dwóch elementów za pomocą słów „jak”, „podobnie do”.
Sekwencja – Ciąg zdarzeń, scen w utworze literackim, układających się w logiczną lub tematyczną całość.

Litera T

Tragedia – Gatunek dramatu, w którym dominuje poważny ton i który zazwyczaj kończy się śmiercią lub nieszczęściem głównego bohatera.
Teza – Główna myśl lub argument przedstawiony w dziele literackim, często mający na celu przekonanie czytelnika.
Trop – Figura stylistyczna, inaczej zwana środkiem stylistycznym, takim jak metafora, metonimia czy ironia, służąca ozdobie tekstu.
Tautologia – Figura retoryczna polegająca na powtórzeniu tego samego pojęcia lub stwierdzenia innymi słowami, co może być używane dla wzmocnienia wypowiedzi.
Topos – Stały motyw literacki, scenariusz czy klisz, występujący w różnych dziełach literackich przez wieki.
Tragikomedia – Gatunek literacki łączący elementy tragedii i komedii, często z naciskiem na kontrast między śmiesznością a smutkiem sytuacji.
Transgresja – Przekroczenie ustalonych granic, norm i zasad w literaturze, często w celu zbadania nowych obszarów tematycznych czy stylistycznych.
Tekst źródłowy – Oryginalne dzieło literackie, na podstawie którego tworzone są adaptacje, przekłady lub inne prace pochodne.
Tabu – Temat lub słowo unikane w literaturze z powodów kulturowych, religijnych czy społecznych, często wywołujące kontrowersje.
Tragizm – Głęboka sprzeczność między dążeniami a możliwościami ich realizacji, prowadząca do konfliktu nie do rozwiązania i cierpienia.
Trylogia – Zbiór trzech powiązanych dzieł literackich, tworzących spójną całość fabularną czy tematyczną.
Typologia postaci – Klasyfikacja postaci literackich według pewnych cech charakterystycznych lub funkcji w narracji.
Transkrypcja – Przekład dzieła literackiego z jednego systemu znaków na inny, np. z zapisu fonetycznego na pisemny.
Teoria literatury – Dziedzina wiedzy zajmująca się badaniem zasad funkcjonowania literatury, jej struktur, gatunków, technik narracyjnych.
Tropy literackie – Stałe elementy językowe używane w literaturze w celu osiągnięcia określonych efektów stylistycznych lub znaczeniowych.
Tygiel kulturowy – Motyw literacki odnoszący się do miejsca, gdzie mieszają się różne kultury, tradycje i wartości, tworząc nową, złożoną tożsamość.
Tempo narracji – Szybkość, z jaką rozwija się fabuła w utworze literackim, wpływająca na odczucia czasu przez czytelnika.
Tropy – Elementy literackie (takie jak metafora, metonimia, synecdocha), używane do nadania tekstu głębi znaczeniowej lub estetycznej.
Tandeta literacka – Pejoratywne określenie dzieł literackich uznanych za niskiej jakości, banalne, pozbawione głębi artystycznej czy intelektualnej.
Transliteracja – Przekładanie tekstu z jednego systemu pisma do innego, zachowując przybliżoną wymowę oryginalnych słów.

Litera W

Wiersz – Forma literacka, charakteryzująca się rytmicznym i często rymowanym układem, stosowana w poezji.
Wywiad – Technika narracyjna w literaturze, polegająca na przedstawieniu dialogu w formie pytania i odpowiedzi, często używana do ujawnienia informacji o postaciach lub fabule.
Wątek – Element fabuły, sekwencja zdarzeń skupiona wokół określonego tematu, postaci lub motywu.
Wers – Podstawowa jednostka strukturalna w poezji, linijka tekstu.
Wydarzenie – Zdarzenie mające miejsce w ramach fabuły, wpływające na rozwój akcji i losy postaci.
Wizja – Obraz wykreowany w umyśle postaci lub autora, często mający charakter fantastyczny lub proroczy.
Wyrazistość – Cecha stylu literackiego, polegająca na jasnym i mocnym przedstawieniu postaci, zdarzeń, emocji.
Wypowiedź bezpośrednia – Forma dialogu, w której wypowiedzi postaci są przedstawione dosłownie, oddzielone od reszty tekstu cudzysłowami lub innym znakiem interpunkcyjnym.
Wielowarstwowość – Cecha tekstu literackiego, polegająca na obecności różnych poziomów znaczeniowych, tematycznych, symbolicznych.
Wewnętrzny monolog – Technika narracyjna przedstawiająca nieprzerwany przepływ myśli postaci, bez bezpośredniego zwracania się do czytelnika.
Wygnanie – Motyw literacki, przedstawiający losy postaci zmuszonej do opuszczenia swojego domu, kraju czy społeczności, często z przyczyn politycznych, społecznych lub osobistych.
Wariacja – Technika literacka polegająca na modyfikowaniu motywu, tematu, formy, w celu uzyskania nowych efektów artystycznych.
Wiarygodność – Cecha narracji lub postaci literackiej, dzięki której czytelnik może uwierzyć w przedstawioną historię lub zachowania postaci.
Wersyfikacja – Stosowanie określonych zasad metrycznych w poezji, układ wersów według rytmu i rymu.
Wyidealizowanie – Przedstawienie postaci, miejsca, zdarzenia w sposób pozbawiony wad, w sposób idealny, często nieodpowiadający rzeczywistości.
Wprowadzenie – Część utworu literackiego, która przedstawia czytelnikowi świat przedstawiony, postaci, czas i miejsce akcji.
Wydźwięk – Ogólne wrażenie, emocja lub nastrój, jaki utwór literacki wywołuje u czytelnika.
Wolny wers – Forma poetycka, w której nie stosuje się regularnego metrum ani rymu, dając autorowi większą swobodę wyrazu.
Widowisko – Element literatury dramatycznej, akcentujący aspekt wizualny i sceniczny dzieła, np. kostiumy, scenografia, efekty specjalne.
Wymowa – Ogólne przesłanie lub idea przekazywana przez tekst literacki, interpretowana przez czytelnika na podstawie treści i formy dzieła.

Litera Z

Złe samopoczucie – Stan emocjonalny postaci, charakteryzujący się przygnębieniem, smutkiem, niezadowoleniem z życia.
Zakochanie – Silne uczucie miłości, często stanowiące centralny motyw w literaturze, opisujące zakochanych bohaterów.
Zmiana – Proces przekształcenia się postaci lub sytuacji w trakcie rozwoju fabuły, często prowadzący do nauki czy dojścia do nowego rozumienia.
Zawód – Wybór zawodu lub ścieżki życiowej przez postać, często istotny element rozwoju fabuły.
Zbieg okoliczności – Nieoczekiwane wydarzenia lub przypadki, które wpływają na bieg akcji w utworze literackim.
Zmysły – Doznania sensoryczne, takie jak wzrok, słuch, dotyk, smak i węch, które są często opisywane w literaturze w celu budowania atmosfery i wywołania emocji u czytelnika.
Zemsta – Motyw literacki polegający na działaniach postaci mających na celu odwet lub sprawiedliwość wobec innych postaci.
Zasada Chekhova – Zasada literacka stwierdzająca, że każdy element wprowadzony do utworu literackiego powinien mieć znaczenie i znaleźć swoje uzasadnienie w dalszym rozwoju fabuły.
Zjawisko nadprzyrodzone – Elementy lub zdarzenia o niemożliwym lub paranormalnym charakterze, często występujące w literaturze fantasy lub grozy.
Zaskoczenie – Moment w utworze literackim, w którym wydarzenia lub zwroty akcji są nieprzewidywalne i zaskakujące dla czytelnika.
Złowrogość – Atmosfera niepokoju, niebezpieczeństwa lub zagrożenia obecna w utworze literackim, często używana w literaturze grozy.
Związek – Rodzaj relacji między postaciami, takie jak przyjaźń, miłość, rodzeństwo, które odgrywają istotną rolę w fabule utworu.
Zakończenie otwarte – Sposób zakończenia utworu literackiego, który pozostawia niektóre kwestie nierozstrzygnięte lub otwarte na interpretację.
Zmysłowość – Styl pisania lub opisu w literaturze, który akcentuje zmysły i doznania sensoryczne, aby wywołać silne wrażenia u czytelnika.
Znaczenie życia – Filozoficzny temat często poruszany w literaturze, badający sens i cel ludzkiego istnienia.
Zły charakter – Postać literacka charakteryzująca się negatywnymi cechami, takimi jak chciwość, zazdrość, okrucieństwo.
Związek przyczynowo-skutkowy – Relacja między wydarzeniami lub decyzjami postaci, w której jedno wydarzenie prowadzi do drugiego.
Zdrada – Motyw literacki opisujący łamanie zaufania lub wierności przez jedną postać wobec drugiej, często prowadzący do konfliktów.
Zrozumienie – Moment w utworze literackim, w którym postać lub czytelnik dochodzi do głębszego poznania siebie samego lub innych postaci.
Zmierzch – Metafora lub symbol końca lub upadku, często używana w literaturze do opisania zmian w społeczeństwie lub życiu postaci.

e-mail: info@egzamin8.pl

MOJE KONTO

O AUTORCE

GRAMATYKA

LITERATURA

KONTO